Ukraynalı sığınmacılara pozitif ayrımcılık

Rusya-Ukrayna savaşının ortaya çıkardığı göç dalgası, özellikle Avrupa ülkelerinde kamuoyunu meşgul eden en önemli konulardan biri. Medya, toplum üzerinde göçmenlere yönelik tutumları belirleyici bir rol üstleniyor. Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi’nden Yüksek Lisans öğrencisi Farida Kachybekova ve Doç. Dr. Betül Pazarbaşı tarafından gerçekleştirilen araştırmada ideolojik görüşleri farklı olsa da Türk, Alman ve İngiliz basınında Ukraynalı göçmen haberlerinin daha çok olumlu ve sığınmacıları haklı çıkaran çerçevelerle aktarıldığı tespit edildi.

Ortak kültür ve inanç etkili

Çalışmada sığınmacıların Batı medyasında genellikle yük ve tehdit görsel çerçeveleriyle sunuldukları iddiasının Ukraynalı sı­ğınmacılar açısından geçerli olmadığı belirlendi. Avrupa'nın ortak kültür ve inançlara sahip Ukraynalılar ile ilgili medya temsillerinde pozitif çerçeveler üzerinden krizi yönettiği belirtildi.

Araştırmacılar haber çerçevelerinin değişkenlik gösterdiğine dair şunları kaydetti: “Elde edilen bulgular, medya kuruluşlarının haber çerçevelerinin, bağlı oldukları ülkelerin dini inanç­ları, kültürel yapıları, göç ve krizinden etkilenme derecesi, ülkenin resmi göç politikası ve gazetelerin ideolojik yaklaşımına bağlı olarak farklılık göstermek­te olduğunu kanıtlamaktadır”.

Negatif başlığa yer yok!

Araştırmada sabah.com.tr’de haberlerin yüzde 20’si, sozcu.com.tr’de yüzde 23’ü, bild.d’de yüzde 51’i, zeit.de’de yüzde 46’sı, express.com.uk’da yüzde 42’si, theguardian.com’da yüzde 49’unun haber sitelerinin kendi üretimi olduğu görüldü. Ayrıca Türk medyasını temsil eden sitelerde ajans haberi kullanımı oransal olarak daha fazla olduğu tespit edildi. Yani Türk medyası, Almanya ve İngiltere’ye göre kendi haberlerini daha az üretiyor.

Hakemli bilimsel dergi olan Etkileşim Dergisi’nde yayınlanan çalışmaya göre Ukraynalılar ile ilgili haberlerin ana başlıklarının en çok nötr olarak kullanıldığı görülürken, negatif başlıkların sadece sozcu.com.tr ve express.com.uk’ta kullanıldığı ve oranının azlığı göze çarpıyor.

Sosyal ve kültürel sorunlar ilk sırada

İçerik analizi yöntemiyle gerçekleştirilen araştırmada haberlerin konu içerikleri; politika, ekonomi, göç, sosyal ve kültürel sorunlar, şiddet, suç ve kaza olayları olarak ayrıldı. En çok yer verilen konunun barınma, sağlık, eğitim, kültürel çatışma gibi sosyal ve kültürel sorunlar olduğu görüldü. Şiddet, suç ve kaza olayları ile ilgili çok az sayıda haber olması ise dikkat çekti.

Araştırmada ele alınan medya kuruluşlarının haberlerinde Ukraynalı sığınmacıların; “sığınmacı”, “mülteci”, “kaçak”, “göçmen/yasadışı göçmen”, “savaş mağduru”, “Ukraynalı” ifadeleriyle tanımlandıkları tespit edildi. Buna karşın 6 medya kuruluşunun hiçbirinin haberlerinde “saldırgan”, “katil”, “terör örgütlerinin üyeleri” ifadelerinin kullanılmadığı belirlendi.

Kaostan kurtarılmalılar

Araştırmada en çok kullanılan haber çerçevelerinin; “mağduriyet”, “sorumluluk”, “insani ilgi”, “yerleşim”, “siyasal tehdit” ve “uluslararası tepki” olduğu ifade edildi. Mağduriyet çerçevesinin Türk medya­sını temsil eden sabah.com.tr ve sozcu.com.tr internet haber sitelerinde sık kullanılan çerçeve olarak ilk sırada yer aldıkları görüldü.

Ukraynalı sığınmacılar söz konusu olduğunda gazetelerin ideolojik bakış açısının fark etmediğini belirten araştırmacılar şu tespite yer verdi: “Söz konusu internet haber sitelerinin ikisinin de ideolojik bakış açılarının farklı olmasına rağmen Ukraynalı sığınmacıların gerçekten mağdur, onların her alanda desteğe ihtiyacı olduğu­nu ve böyle bir kaostan kurtarılması gerektiğini vurguladıkları görülmektedir. Bu sonuç mağduriyet çerçevesinin kullanımında Alman medyasının temsilcileri olarak seçilen bild.de ve zeit.de internet haber siteleri için de geçerli olduğu söylenebilir.”

Ayrıca sığınmacılara ev sahipliği yapan ülkelerin vatandaşlarının Ukraynalılara karşı yardımsever davranışları ile misa­firperverliklerine diğer haber sitelerine göre İngiltere medyasını temsil eden express.com.uk ve theguardian.com internet haber sitelerinde daha fazla yer verildiği vurgulandı.

Kachybekova ve Doç. Dr. Pazarbaşı pozitif yaklaşımın diğer gazetelerde de değişmediğini kaydederek “Haberlerde Ukraynalı sığınmacıla­ra karşı daha sıcak görüşlere yer verilmiştir. Elde edilen verilerden yola çıkarak incelenen haber sitelerinin tümünde Ukraynalılara karşı daha pozitif, gönüllü­lük hissini çağrıştıran iletilerin yoğun olduğu tespit edilmiştir” ifadelerinde bulundu.

17,6 milyon Ukraynalının insani yardıma ihtiyacı var

Çalışmada 24 Şubat 2022 tarihinde Rus askeri güçlerinin Ukrayna’ya girmesiyle çıkan savaş sonucu 5,1 milyondan fazla sığınmacının ülkelerini terk etmek zorunda kaldığı ve 3,3 milyonu çocuk olmak üzere 17,6 milyon Ukraynalının insanı yardıma ihtiyacı olduğu aktarıldı.

Yüksek Lisans öğrencisi Farida Kachybekova ve Doç. Dr. Betül Pazarbaşı’nın tarafından bir yıllık süreyi kapsayan araştırmasında Türkiye’den muhafazakâr sağ ideolojiyi temsil eden Sabah ve sol olarak nitelendirilebilecek Sözcü gaze­teleri ile Almanya’dan sağ ideolojiyi temsil eden Bild ve sol ideolojiyi savunan Zeit gazeteleri, İngiltere’den ise sağ görüşü savunan Express ve sol ideolojiyi temsil eden The Guardian gazetelerinin internet haber siteleri incelendi. Haber sitelerinin arama butonlarına “Ukraynalı”, “Ukraynalı sığınmacılar” anahtar kelimeleri yazılarak veriler toplanan araştırmada toplamda 835 haber ele alındı.

Ukraynalı sığınmacılar gündemde tutuluyor

“Uluslararası Medyada Göçmen Haberlerini Çerçevelemek: Ukraynalı Göçmenlerin Medyada Temsili” adlı çalışmada yüzde 40 ile en çok haber yayınlayan haber sitesinin express.com.uk olduğu görüldü.

Araştırmacılar, yabancı medyanın Ukraynalı sığınmacı konusunu gündemde tuttuğunu şöyle kaydetti: “Araştırmanın zamansal sınırını kapsayan süre boyun­ca İngiltere medyasını temsil eden theguardian.com, express.com.uk ve Alman medyasını temsil eden bild.de, zeit.de internet haber sitelerinin Ukraynalı sı­ğınmacılar ile ilgili haberlere neredeyse aynı oranda yer vererek konuyu gün­demde tuttuklarını verilere dayanarak söylemek mümkün.”

Buna karşın Türk medyasını temsil eden sozcu.com.tr ’de her ay Ukraynalı sığınmacılarla ilgili en az iki tane haber yayınlandığı ve sabah.com.tr’de Temmuz, Eylül, Ekim, Ka­sım aylarında hiçbir haber bulunmadığı kaydedildi.