TÜBA'dan Bilim ve Felsefe Tarihine İki Klasik Eser

14. yüzyıl İslam dünyasının önde gelen astronomlarından İbnü’ş-Şâtır’ın kaleme aldığı Nihâyetü’s-sûl fī taṣḥîḥi’l-uṣûl yeni gezegen modellerini ve astronomik teorileri ele alıyor. İbnü’ş-Şâtır, Batlamyus'un gezegen modellerini eleştiriyor, kendi gözlemleri ve hesaplamaları doğrultusunda daha hassas ve doğru modeller geliştiriyor. Bu yenilikçi yaklaşımı, daha sonra Kopernik'in çalışmalarına da ilham kaynağı oluyor. “Nihâyetü’s-sûl fī taṣḥîḥi’l-uṣûl” inceleme, çeviri ve tahkik çalışmasından oluşuyor. Modern astronomiye geçişte önemli etkileri olan eser, Türkiye’deki yazma nüshalarıyla birlikte yeniden gözden geçirilerek İslam dünyasındaki bilim faaliyetlerinin gün ışığına çıkarılması, gelecek nesillere aktarılması ve teorik sürekliliğin sağlanmasına bir kapı aralıyor.

Prof. Dr. Zehra Pattabanoğlu, Prof. Dr. Yavuz Unat, Dr. Ahmed Nureddin Kattan, Zehra Akkuş tarafından hazırlanan eserin editörlüğünü ise Prof. Dr. Mustafa Kaçar ve Prof. Dr. Atilla Bir yaptı.

Mantık ve felsefeye girişin klasiği: Îsâgûcî’nin etkisi
Eserleri başta Selçuklu ve Osmanlı medreseleri olmak üzere İslâm dünyasının pek çok yerinde asırlar boyu ders kitabı olarak okutulan, bir mantıkçı olarak tanınan Esîrüddîn Ebherî, felsefeden matematiğe, astronomiden mantığa kadar birçok alanda onlarca eser verdi. İlk olarak TÜBA tarafından 2016 yılında yayımlanan Hidâyetü’l-Hikme ve er-Risâletu’l-Esîriyye fî’l-mantık adıyla da bilinen Îsâgûcî’nin 2. baskısı okuruyla buluştu. TÜBA Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Sarıoğlu’nun hazırladığı eserin editörlüğünü Prof. Dr. Ali Durusoy yaptı.

Asırlar boyunca hatta son dönemlere kadar medreselerde ilk okutulan mantık kitaplarının başında gelmesi bakımından gerek İslâm dünyasında gerekse Batıda dikkat çeken ve büyük bir ilgi gören Îsâgûcî, 1625 yılında T. Nofarinsis tarafından Lâtince çevirisiyle birlikte Rûmiye’de basıldı, daha sonra İngilizceye ve Türkçeye çevrildi. Ebherî bu küçük risâleyi yazmaktaki amacını “herhangi bir ilme yeni başlayanların bilmesi gereken hususları ortaya koymak” şeklinde belirlemiştir ki bu durumda onu “ilimlere giriş” olarak değerlendirmek mümkün olmaktadır. Ebherî’nin bu risâlesi, mantığın temel konularının hemen hepsini birer cümle halinde bile olsa içeren bir “mantık terimleri sözlüğü” olarak nitelendirilebilir.