Yaşayan için farklı yaşamayan için farklı bir acı. Kahramanmaraş ve diğer bölgeleri sarsan depremlerin neden olduğu muazzam yıkım ve kayıpları düşünmek bile insanın tüylerini ürpertmeye yetiyor. “Unutmayın” deniyor ya, depremi yaşayan ve kaybı olanlar için değil bu hatırlatma. Empati kurma yeteneği olmayan ya da gelecekte yaşanacak depremler için gereken önlemleri almaktan yoksun olanlar için… Bu tür doğal afetlerin etkisinin, doğrudan olayın neden olduğu fiziksel yıkımın ötesine geçtiğini bizzat deneyimledim. Ne yazık ki duygusal, psikolojik ve psikososyal sonuçlar da büyük bir bedel ödeme eğiliminde oluyor. Bunlar, yoğun bir şekilde korkutucu duyguların yanı sıra bir dizi olumsuz deneyimlere yol açabilir. İlk şok, kişinin duygusal olarak uyuşmuş hissetmesine, inançsızlık, öfke, suçluluk duygusu hissetmesine, kayıpların yasını tutmasına neden olabilir ve ayrıca travmatik olaydan sonra bir süre kâbus görmesine neden olabilir.
1999 Gölcük depreminde ailemden can kaybı yaşamadım belki ama tek evladımı yıkıntıların arasından baygın çıkardığımızdaki korkunç tarifsiz hislerim 24 yıl sonra bugün bile kâbus olarak gecelerimde. Evlat kaybını sadece dakikalarla yaşamış olmak, uzay boşluğunda asılı kalmak gibi hissettirmişti hatırlıyorum. Büyük emeklerle açtığım ve aşkla çalıştığım ofisimin haftalar sonra enkazına bile ulaşamamış olmam, çok değer verdiğim iş hayatıma ilişkin tüm belge ve bilgilerimin, anılarımın toprağın derinliklerinde olduğunu sakince kabul etmemim “tam bir saniye” sürmesi hayatımda o an nelerin değişeceğinin ilk işaretiydi. Kaybettiğim dost ve arkadaşlarımın bende yarattığı derin yalnızlık ve acıyı tarif bile edemiyorum. Vedalaşamamak çok ağır gelmişti. Öylece gitmek, her şeyin yarım kalması ve bir daha asla tamamlanamayacak oluşu… Gittikleri için çok öfkeliydim onlara…
Deneyimlerime göre, böylesine istenmeyen bir olay, sadece insanların hayatını tehdit etmekle kalmıyor, aynı zamanda bireylerde bir tehlike ve güvensizlik duygusu uyandırıyor ve bu tür travmatik deneyimlere karşı kendimizi savunmasız hissetmemize neden oluyor. Bu tür olayların beklenmedik gelişi ve aniliği, yalnızca yaşanan ezici çaresizlik ve yoksunluk duygusuna katkıda bulunuyor. Bir depremin sonraki etkileri molozları temizlemek, hayatta kalanları kurtarmak ve neden olunan fiziksel hasarı onarmak için zamana ihtiyaç duyarken, benzer şekilde bireylerin kendilerini toparlayıp duygusal dengelerini bulmalarını, kayıplarını kabul etmeleri ve bunlarla başa çıkmaları için biraz zamana ihtiyaçları vardır. Birçoklarımızın yaptığı gibi, kendi acısını kenara koyup, hatta geçici bir süre için üzerini örtüp diğer kişilere destek olmak da mümkün.
Depremi yaşayan kişilerin yaşadıkları çevresinin yıkımı onlar için son derece üzücü olabilir ve bu tür duygular da oldukça uzun süre devam edebilir. Kayıp sadece maddi olarak ölçülemez. Anıların ve köklerin yok oluşu, ait olma hissini zedeler. Buna ek olarak, üstesinden gelinmesi gereken mali, ailevi, sosyal ve mesleki kayıpların getirdiği yükler de vardır. Evsiz mağdurlara barınak ve temel ihtiyaçların sağlanmasına ek olarak, hayatta kalanların ve ailelerinin travmatik olayın sonraki etkileriyle başa çıkmalarına yardımcı olacak bir psikolojik destek son derece önemlidir.
Bununla birlikte, her birey aynı duruma farklı şekilde tepki vererek bu durumla başa çıkacağından, travmadan etkilenen insanlar için standart bir reçete de yoktur. Zaman en büyük şifacıdır ve böyle bir olaya maruz kalmış, hatta tanık olmuş tüm bireylerin nefes almasına, yaşananları özümsemesine ve üzülmesine ve yas tutmasına izin verilmesi gerekir. Travmatik olayın doğası göz önüne alındığında, bu tür tepkiler yaşamanın normal olduğu konusunda bize güvence verilmeli ve bu şekilde hissettiğimiz için kendimizi suçlamamalıyız. Bırakın, kendilerine zarar vermeden dilediklerince yas tutsunlar, acılarını yaşasınlar.
Kişilere kendilerini güvenle ifade edebilecekleri ve çevrelerinden kabul görebilecekleri bir zaman ve mekân sağlanmalıdır. Bir felaketle uğraşmak, yer değiştirmeye yol açabilir ve hayatta kalanların yeni çevrelerine yeniden uyum sağlamalarına yardımcı olmak için yeterli desteğin sağlanması gerekir. Bu olaydan önce yaşanan rutin hayata geri dönmek için çaba gösterilmelidir. Boş bir zihne sahip olmak, rahatsız edici düşünceleri ve anıları yeniden alevlendirebilir, bu nedenle kendinizi olabildiğince meşgul tutmak iyidir. Ayrıca, bir doğal afetle başa çıkmak, kariyeriniz veya aile yaşamınızla ilgili bazı önemli kararlar almanızı gerektirebilir. Ancak, bu kararları almak için kendinize baskı yapmayın, gelecek için plan yapmadan önce mevcut duruma uyum sağlamak ve bununla başa çıkmak için kendinize zaman ve alan tanıyın. Bir doğal afet sonrasında, hayatta kalanların dayanıklılıklarını geliştirmelerine ve travmatik deneyimin üstesinden gelmek için başa çıkma mekanizmalarını geliştirmelerine yardımcı olmak önemlidir. Ek olarak, böyle bir olay, diğer kurbanları kurtarmaya veya teselli etmeye yardımcı olarak, insanların doğalarını geliştirmelerine yardımcı olabilir. Benim ayakta kalma yöntemim bu oldu.
Uzun vadede bu tür davranışlar, bireyin öz-değer duygusunu geliştirmeye yardımcı olabilir, böylece deneyimlerden öğrenmelerine ve büyümelerine yardımcı olur. Depremler için, ana olaydan sonra devam eden artçı sarsıntılar, travmatik deneyimi uzatır, çünkü bu artçı şokların açıkça tanımlanmış bir bitiş noktası yoktur. Üstelik bu tür afetler nadiren uyarı verdiği için daha da ani, beklenmedik bir hal alır ve insanları hazırlıksız bırakır. Afeti tahmin edememe ve kendini felakete hazırlayamama, kişinin durum üzerinde kontrol eksikliği hissetmesine neden olur.
Psikolojik sonuçların afet mahallinde bulunan kişilerle sınırlandırılmasına gerek yoktur, çünkü afetin fiilen bir parçası olmayanlar da afetin etkilerine tanık olduklarında bir savunmasızlık duygusu yaşayabilirler. Bu tür kişiler için olay hakkında kafa yormamak ve haber görüntülerini tekrar tekrar izlememek stresinizi artıracağından önemlidir.
Bir mola verin ve her şeyi belirli bir mesafede tutun. Olaydan zarar görmediyseniz, kendinizi suçlayabilir veya suçlu hissedebilirsiniz. Böyle bir tepki normaldir ve yardımınıza ihtiyacı olan diğerlerine karşı empatik hissederken, güvende olduğunuzun verdiği rahatlamayı hatırlamanız da önemlidir. Unutmayın, bazı olaylar kaçınılmazdır ve verilen hasar geri alınamaz. Bu nedenle, olanlar için kendinizi suçlamayın ve bunun yerine, başkalarına ve kendi fiziksel ve psikolojik iyiliğinize gerçekten yardımcı olmak için gerçekten yapabileceğiniz, kontrolünüz altında olan şeylere odaklanın. Mağdur ve yakınlarına profesyonel psikolojik destek sağlamak yadsınamaz bir öneme sahipken, aynı zamanda kişilerin iyileşme sürecine hazırlanmaları için içsel güçlerini geliştirmelerine de yardımcı olmayı unutmamalıyız. Desteğimizi sağlamak için psikolog olmamıza gerek yok, sadece sabırlı ve anlayışlı olabilir, kişilerin sosyalleşmesine ve rahatlamasına yardımcı olarak eşsiz desteğinizi sunabiliriz.