Sıcak havalar herkesi etkilese de sıcak çarpması en çok 5 yaş altı çocukları, 65 yaş üzerindeki kişileri, kronik hastalığı olanları, hamileleri ve aşırı kilolu ya da aşırı zayıf kişileri etkiliyor. Aşırı sıcaklardan korunulması ve vücudu serin tutarak su kaybının önlenmesi gerektiğini paylaşan Anadolu Sağlık Merkezi İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Eyyüp Kenan Özok, “Aşırı sıcaklarda bazı davranışların değiştirilmesinde fayda var. Örneğin her gün koşuyorsanız bunu öğle saatlerinde değil de akşam hava daha serinken yapabilirsiniz. Vücuttaki sıvı seviyesini dengede tutmak için yeterince su içtiğinizden emin olun. Beslenmenize dikkat edin” hatırlatmasında bulundu. Dr. Eyyüp Kenan Özok konuyla ilgili önemli bilgiler verdi.
SICAK ÇARPMASI (HEAT STROKE) NEDİR?
Sıcak çarpması sıcak ortamlarda santral sinir sistemi (SSS) depresyonu, vücut ısısının genellikle 40°C’den fazla olması ve tipik biyokimyasal ve fizyolojik anomalilerle karakterize bir akut termoregulatör yetersizlik sendromudur. Bu yüzden aşırı sıcaklardan korunmalıyız.
AŞIRI SICAKLAR VÜCUDU NASIL ETKİLER, NE ZARARI VAR?
Terli ve soğuk cilt, bitkinlik, susama hissi, kas krampları, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, kusma, idrar koyulaşması ilk bulgulardır. Sıcaklık artmaya devam ederse cilt kuru, sıcak ve kırmızı bir hal alır, vücut ısısı yükselir, solunum ve nabız hızlanır, davranış bozukluğu, bilinç bulanıklığı gelişir.
Damarların genişlemesi nedeniyle tansiyon düşer ve vücutta kan dolaşımını sağlamak için kalbin daha hızlı ve yoğun çalışması gerekir.
Damarlarda sızıntı yüzünden isilik veya ayaklarda şişme baş gösterir.
Tansiyon daha fazla düşerse hayati organlara yeterince kan ulaşamaz ve kalp krizi riski artar.
Terleme yüzünden vücutta sıvı ve tuz kaybı olur ve bunlar arasındaki denge bozulur.
Tansiyonun düşmesiyle birlikte bu sorun, sıcak bitkinliği olarak adlandırılan soruna yol açar.
SICAK ÇARPMASI KİMLERDE DAHA SIK GÖRÜLÜR?
- 5 yaş altı çocuklar ve 65 yaş üzeri kişiler
- Kalp hastaları
- Böbrek hastaları
- Diyabet hastaları
- Kanser hastaları
- Tansiyon hastaları
- Hamileler
- Aşırı kilolu ya da aşırı zayıf olan kişiler
- Psikolojik ya da psikiyatrik hastalığı olan kişiler
- Sürekli ve bilinçsizce diyet yapanlar, yetersiz sıvı alanlar
AŞIRI SICAKLARDAN NASIL KORUNMALI? NE GİBİ ÖNLERLER ALMALIYIZ?
Vücudu serin tutmak ve su kaybını önlemek gerekir.
Bunun için de bazı davranışları değiştirme ihtiyacı doğabilir. Örneğin her gün koşuyorsanız bunu öğle saatlerinde değil de akşam hava daha serinken yapabilirsiniz.
Vücuttaki sıvı seviyesini dengede tutmak için yeterince su içtiğinizden emin olun. Süt, çay, kahve gibi içecekler de tüketilebilir.
Alkol alımına ise dikkat etmek gerekir, zira fazla alkol vücudun su kaybetmesi riskini artırır.
Vücudu serin tutmak önemlidir. Dışarısı evden daha sıcaksa perdeleri çekip evde kalmak daha yararlı olabilir. Esintili bir havada parkta gölgede dolaşıp sonra eve gitmeyi daha cazip bulanlar da olabilir.
Gölge veya klimalı ortamlar tercih edilmeli, sıcak altında ağır spor ve fiziksel aktivitelerden kaçınılmalı ve yeterli sıvı alımına dikkat edilmeli.
GÜNEŞ IŞIĞINDAN KORUNMAK İÇİN NELER YAPMALIYIZ?
Dışarıda bulunulduğunda açık renkli, hafif, bol giysiler tercih edilmeli, mutlaka şapka giyilmeli, güneşin zararlı ışınlarından koruyan güneş gözlüğü kullanılmalı, güneş koruyucu kremlerden faydalanılmalıdır. Güneş gözlüğü kullanarak gözlerin, retinanın ultraviyoleden korunması, görme sağlığı açısından gereklidir.
SICAK HAVALARA KARŞI ALINABİLECEK ÖNLEMLER:
Serin yerlerde bulunun: Günün en sıcak saatlerinde dışarı çıkmayın. Özellikle güneş ışınlarını dik geldiği 10:00-16:00 saatleri arasında mümkün oldukça klimalı ortamları tercih edin. Ortamdaki klima ısının 24-25 dereceye ayarlı olmasına dikkat edin. Serin, hafif esintili yerlerde durmaya çalışın.
Pamuklu kıyafetler giyin: Dışarı çıkarken açık renk, hava geçirgenliği olan, pamuklu ve ter emici özellikte giysiler tercih edin. Mutlaka şapka ve güneş gözlüğü tercih edin. En çok terleyen bölgeler ayakkabılar olduğu için yaz aylarına uygun, hava alabilen ayakkabılar ve pamuklu çorap kullanın.
En az 2,5 litre su için: Vücut, aşırı sıcaklardan olumsuz yönde etkilenmemek için terler. Bu nedenle günde en az 2,5-3 litre su içmeye çalışın. Ancak, kalp yetersizliği olan kişilerde sıvı kısıtlaması yapıldığından, mutlaka bir uzman hekime danışarak tüketilmesi gereken sıvı miktarına göre su için.
İlaçlarınızın dozuyla oynamayın: Hekiminizin bilgisi olmadan ilaçlarınızı almayı kesmeyin ya da dozajları ile oynamayın. Tansiyon ilaçlarının bir kısmında idrar sökücü maddeler bulunur. Aşırı sıvı kaybı sonucunda da tansiyon düşüklüğüne bağlı bayılmalar gelişebildiği için ilacın dozu azaltılabilir. Koroner kalp hastalarında bazı ilaçların dozajlarında bir değişikliğe ihtiyaç olmaz ancak özellikle protez kalp kapağı, aritmi veya inme geçirilmesi nedeniyle kullanılan özel kan sulandırıcı ilaçların doktor kontrolünde ve gerekli tahlillerle düzenlenmeleri gerektiğini unutmayın.
Zeytinyağlı yemekleri tercih edin: Sıcak havalarda ağır yemekler yerine hafif ve lif içeriği yüksek, serinletici yiyecekler tercih edin. Özellikle hafif olması nedeniyle zeytinyağlı sebzeler ve meyve yiyin.
DOĞRUDAN SOĞUK DUŞ ALMAYIN
Doğrudan soğuk duş almayın: Aşırı sıcakta kalındığında doğrudan soğuk su ile duş yapılmamalıdır. Soğuk duş damarlarda büzülmeye neden olacağı için tansiyonun yükselmesini tetikleyebilir. Yine damarlarda büzülme uzun sürerse bu durum kalp krizine yol açabilir. Denize ve havuza girerken vücudun suya yavaş yavaş alıştırılması önemlidir.
Aşırı kafein kalbi yorar: Kafein, merkezi sinir sistemi üzerine kalp atışlarınızı hızlandıracak şekilde uyarıcı etki yapar. Zaten sıcaktan daha fazla çalışmak durumunda kalan kalp, kafein nedeniyle daha hızlı çalışır ve bu da risk oluşması anlamına gelir. Sodanın içinde bulunan sodyum (tuz) ise vücutta daha fazla sıvı tutulmasına neden olduğundan tansiyon yükselmesine yol açabilir. Yüksek tansiyon ise kalp yetmezliği ve beyin kanaması gibi ciddi sorunların önemli nedenlerinden biri.
Vücudunuzu serin tutun: Vücudu serin tutmak önemlidir. Dışarısı evden daha sıcaksa perdeleri çekip evde kalmak daha yararlı olabilir. Esintili bir havada parkta gölgede dolaşıp sonra eve gitmeyi daha cazip bulanlar da olabilir.
Gölge veya klimalı ortamlar tercih edilmeli, sıcak altında ağır spor ve fiziksel aktivitelerden kaçınılmalı ve yeterli sıvı alımına dikkat edilmeli.
SICAK HAVALARDA TÜKETİLMESİ ÖNERİLENLER
1-Mısır
2-Buzlu kahve
3-Vişne
4-Domates
5-Karpuz : Yazın en sevilen, en çok serinleten meyvelerinden kavun ve karpuz, lif oranları düşük meyvelerdir. Bu nedenle de glisemik indeksleri düşüktür. 200 gram karpuz ve kavunda 13-15 gram karbonhidrat bulunuyor. Diyabetli bir bireyin ara öğünde 200 gramdan fazla kavun ya da karpuz yememesi gerekiyor.
6-Ahududu
7-Buzlu çay
8-Yaban mersini
9-Çilek
10-Kabak
11-Taze fasulye
SICAK BİTKİNLİĞİ OLAN KİŞİYE NE YAPMALI?
Vücuttaki aşırı ısınma yarım saat içinde düşerse sıcak bitkinliği normalde ciddi bir sonuç doğurmaz.
İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri (NHS) bu soruna maruz kalan kişiler için şu tavsiyelerde bulunuyor:
- Kişinin serin bir yere götürülmesi
- Ayakları hafif yüksek olacak şekilde yatırılması
- Bol su içirilmesi - sporcuların içtiği veya sıvı kaybı için kullanılan içecekler de verilebilir
- Derinin serinletilmesi için yelpazeleme ve spreyleme veya süngerle, özellikle koltuk altı ve boyuna soğuk su uygulaması
Ancak 30 dakika içerisinde düzelme olmaması halinde sıcak çarpması baş gösterir.
Bu, acil müdahale gerektiren bir sorundur. Kişinin vücut ısısı 40 dereceyi aşmış olsa da terleme durmuştur ve nöbet geçirme veya bilinç yitimi olabilir.