İshal nedir? ishal Neden Olur? İshal Belirtileri Nelerdir ve Nasıl Tedavi Edilir?

İshal, mide bulantısı, kusma ve karın ağrısı gibi belirtiler ile kendini gösterebilen, daha sık dışkılama gereksiniminin hissedildiği, dışkının daha gevşek ve sulu haline denir. Çocuklarda ve yetişkinlerde en sık görülen bulaşıcı hastalıkların başında yer alan ishal genellikle kısa süre devam eder ve birkaç gün içerisinde geçer. Ancak 10 günü aşan ishal durumunda arkasında başka bir sorun yatıyor olabilir. Böyle bir durumda gerek ortaya çıkan dehidrasyonun telafisi gerekse de altında yatan sebebin bulunup, tedavi edilmesi için uzman bir doktora görünülmesi gerekir.

İshal, dışkının gevşek ve sulu olmasıdır.
Tuvalete daha sık gitmeye neden olur.
Kısa süreli (akut) ishal 1 veya 2 gün sürer.
Uzun süreli (kronik) ishal birkaç hafta sürer.
İshal belirtileri karın kramplarını içerir.
Sıvı kaybı (dehidrasyon) ciddi yan etkilerdendir.
Tedavide amaç daha çok kaybedilen sıvının telafisidir.
Sebep bakteriyel bir enfeksiyonsa, enfeksiyonla savaşan ilaç (antibiyotik) tedavisi önerilebilir.

Zehirli (Tehlikeli) ishal nedir?
Zehirli ishal, birçok kişinin korktuğu bir problemdir. Tehlikeli olarak da belirtilen zehirli ishal belirtileri, şişkinlik, gaz ve karın ağrısı olarak sıralanabilir. Zehirli ishal rengine dair söylenecek bir durum yoktur, önemli olan sıvı derecesi olmaktadır. İshaldeki sıvı oranının artmasının uzun sürmesi durumunda vücutta sıvı kaybı yaşanarak ciddi sağlık sorununa sebep olabilir. Kusma ve ishale ne iyi gelir gibi araştırmalar sonucunda tedavisi mümkün olmaktadır.Yaz döneminde sıklıkla karşılaşılan yaz ishali, en çok 0-5 yaş grubundaki çocukları etkiler. Anne sütü alan bebeklerde 6-7’den fazla, anne sütü almayan çocuklarda ise 3’den fazla sulu dışkılama, ishal olarak kabul edilmektedir. Sık tuvalete gitme durumunda, dışkılama sulu değilse bu tablo genellikle ishal değildir.

İshal Türleri Nelerdir?
İshal çeşitleri, durumun sürekliliğine, şiddetine göre değişiklik gösterir. İshal çeşitleri şu şekilde sıralanabilir:

Akut ishal: Bu ishal türü genellikle 2 gün sürmektedir. Yaygın görülen ishal türlerinden biri olan akut ishalde tedaviye gerek kalmaz, vücut kendi kendini iyileştirir.

Kronik ishal: Tekrarlayan ve dört haftadan fazla süren ishal türüdür. Bu durum devam ediyorsa mutlaka uzman doktora danışınız.

İshal Neden Olur?
Virüsler, bakteri ve parazitler, ilaçlar, laktoz intoleransı, fruktoz ile yapay tatlandırıcılar ve crohn, ülseratif kolit ve çölyak hastalığı gibi sindirim sistemi sorunları ishalin yaygın nedenleridir. Rotavirüs akut çocukluk çağında ishalin yaygın nedeni olup, E. coli gibi patejonik bakteriler ile kontamine yiyecekler, antibiyotikler, laktoz içeren süt ve süt ürünleri, meyvelerde bulunan fruktoz ve ince bağırsakta aşırı bakteri üremesi bağırsaklarda sorun yaratıp, dışkılamanın sıvı bir formda çıkmasına neden olur.

İshal Yapan Yiyecekler Nelerdir?
İshale neden olan yiyecekler şu şekilde sıralanabilir:
Laktoz intoleransı olanlarda süt ve süt ürünleri,
Baharatlı besinler,
Kahve ve kafein içeren içecekler,
Gazlı içecekler,
Alkol
Acı biber,
Kızartma ürünleri,
Karpuz ve kavun,
Yeşil renkli sebzeler,
Soğan, sarımsak.
İshal olunduğunda lif oranı yüksek, asitli veya yağ oranı yüksek gıdaları tüketmekten kaçınılmalıdır.
Enfeksiyon içeren besinleri tüketen çocuklar, genellikle gastroenterit olarak bilinen ishal durumu ile karşı karşıya kalmaktadır. Bunun için uzun süre dışarıda açık bir şekilde beklemiş olan gıdaların tüketilmemesi gerekmektedir.

İshal Belirtileri Nelerdir?
Günde üç defadan fazla sulu dışkılama durumu ishal (diyare) olarak adlandırılır. Sulu veya cıvık dışkılama, acil ve sürekli olarak tuvalete gitme ihtiyacı, büyük tuvaleti tutamama, susuzluk, bulantı ve kusma, halsizlik ve karın bölgesinde gaz şikayeti ishalin en belirgin belirtileridir.

İshal olunduğunda ortaya çıkan semptomlar şu şekildedir:

Gevşek ve sıvı dışkılama
Mide bulantısı ve kusma
Ateş
Acil dışkılama isteği
Dehidrasyon (su kaybı)
Halsizlik
Dışkıda kan
Dışkıda mukus
Bağırsakları kontrol edememe ve dışkıyı kaçırma da ishal belirtisi olarak ortaya çıkar.
İshalin şiddetine göre de bu belirtiler değişebilir. Eğer kişi az miktarda bir sıvı kaybetmişse daha çok susuzluk olarak kendini gösteren şikayetler, orta derece bir sıvı kaybında ise ağızda kuruma, huzursuz ruh hali ve idrar miktarında azalma gibi belirtiler görülebilir. Vücudun %10’luk kısmında bir sıvı kaybı yaşanıyorsa, belirtiler daha şiddetli ortaya çıkar. Çocuk veya yetişkin fark etmeksizin ishal 2 günden fazladır aralıksız devam ediyorsa, şiddetli karın veya rektal ağrı bulunuyorsa dışkınız kanlı veya siyah renkteyse ya da 39 derece üstüne ateşiniz çıkıyorsa mutlaka bir hastaneye başvurulmalıdır.

Gebelikte ishal belirtileri nelerdir?
Hamilelik ya da gebelik döneminde kadınların vücudundaki ciddi hormon değişikliklerinden kaynaklı sıklıkla ishal şikayeti görülebilir. Bunu işaret eden belirtiler arasında susuzluk, yüksek ateş, kusma ve bulantı, karın ağrısı ile kramplar, kanlı dışkılama ve dışkılama miktarı ile sıklığın artması yer alır.

İshal Hastalık Belirtisi Olabilir Mi?
Özellikle çocuklarda, bağırsak enfeksiyonları, virüsler, bakteriler, parazitler, gıda zehirlenmesi, diş çıkarma, bazı gıdalara alerji oluşumu, fazla meyve ve meyve suyu (özellikle elma, üzüm, kavun, şeftali) tüketimi, antibiyotik kullanımı, üst ve alt solunum yolu enfeksiyonları, doğuştan metabolik hastalıklar da ishale yol açmaktadır.Bu yüzden ishal, bakteriyel ve parazit kökenli enfeksiyonların, ağır metal zehirlenmelerin, irritabl bağırsak sendromu ve dizanteri hastalığı gibi hastalıkların belirtisi olarak görülebilir.

İshal Tanısı Nasıl Koyulur?
Şikayetlere bağlı olarak teşhisi netleştirmek ve nedenini belirlemek için aşağıda ki gibi bir dizi test uygulanır:
Dışkı kültürü (gaita) ile bakteri ve parazit gibi enfeksiyon etkenlerinin aranması,
Bazı hastalıkları dışlamak için kan testleri,
Gıda tahammülsüzlüğünü ortaya koymak için açlık testi,
Sigmoidoskopi veya kolonoskopi gibi endoskopik muayeneler olarak sıralanmaktadır.
Bu testlerin ardından ishale neyin sebep olduğu ortaya çıkarak tedavi sürecine geçilir.

İshal Nasıl Tedavi Edilir?
Ani olarak ortaya çıkan ishal durumunda çoğu zaman tedavi gerekmeksizin, ishal kendiliğinden geçer ancak uzun süren ishalde önce ishale neden olan durum ortaya konmalı ve ardından tedaviye başlanmalıdır.Bakteri, virüs ve parazit kaynaklı ishali durdurmak için ishal tedavisi, antibiyotik ve parazit önleyici ilaçlar, probiyotik ve özellikle ishalden kaynaklı sıvı kaybının telafisini içerir. Yine beslenme düzeninde değişikliklerde önerilecektir. İshalin durumuna göre uygulanacak tedavi yöntemleri de değişkenlik gösterir.

Hafif ishalde;
İnatçı kusma ve ateşin olmadığı hafif ishal vakalarında bol bol su içmek ishale iyi gelmektedir. Eğer bir bebek ishale yakalandıysa anne sütü alımına özen gösterilmelidir. Kontrollü şekilde susuzluk bulguları izlenmelidir.

Orta ishalde;
Orta derecedeki ishal vakalarında ise huzursuzluk ve susuzluk kendini daha çok belli etmeye başlar. Eğer çocuk 6 aylıktan büyükse eczaneden alınabilecek ishal kitlerinden faydalanılabilir.

İleri ishalde;
İnatçı ve kronik bir ishal durumunda mutlaka doktora başvurulmalı ve gerekli tetkikler yaptırılmalıdır. Eğer uzun süreli devam ediyorsa mutlaka uzman doktora görünmelisiniz.

İshal için evde sıvı tedavisi
İshalde şeker ve tuz içeren sıvılar ile evde ilk tedavi uygulanabilir. İshale iyi gelen şeyler arasında eczanelerde ve sağlık ocaklarında bulunan “ishal için şeker – tuz paketi “ yer almaktadır. Bu paketlerden bir tanesi 1 litre temiz suya eklenmeli ve karıştırılmalıdır. Bu uygulama, ishal sonucu kaybedilen sıvıların yerine konulması için önemlidir. Genel olarak sıvı kaybı olmayan ishalli çocuklara her dışkı başına 10 ml /kg bu sıvıdan verilebilir (yani 10 kilo olan bir çocuğa her ishalinden sonra 100 ml sıvı verilmelidir). Hafif derecede sıvı kaybı varsa 50 ml / kg sıvı 4 saatte verilir. Evde ishal tedavisi için sıvı hazırlanırken hazır paketlerin kullanılmasına dikkat edilmelidir. Bu şekilde hazırlanan sıvılar çocuklar tarafından sevilmeyebilir ancak mutlaka içirilmelidir.

Sık kusan çocuklara her 1-2 dakikada 1 çay kaşığı (5 ml.) olacak şekilde sıvı verilebilir. Genellikle sıvı ve tuz ihtiyacı karşılanan çocukların kusması bir süre sonra düzelir. Ancak gözlerde çöküklük, ağız kuruluğu olan orta derecede sıvı kaybı olan çocukların tedavi planının bir sağlık merkezinde yapılması daha uygundur.

İshal tedavisi sırasında beslenmesinin sürdürülmesi gerekir. Bebekler anne sütü ya da mamaya devam etmelidir. Yetişkinler ishale iyi gelen yiyecekler arasında pirinç, patates, ekmek, yağsız et, yoğurt yer almaktadır. Yağlı besinler, çay, meyve suyu ve asitli içeceklerden uzak durulmalıdır.

İshale Ne İyi Gelir?
İshal arkasında bir enfeksiyon barındırmıyorsa, ilaç kullanmadan evde uygulayabileceğiniz bazı doğal yöntemlerle ishali ortadan kaldırmanız mümkündür. Evde uyguladığınızda ishale iyi gelen yöntemler şunlardır:

İshalde su, et suyu ve meyve suları dahil olmak üzere bol miktarda sıvı içmek
Muz, elma püresi ve pirinç gibi düşük lifli gıdalar tüketerek dışkıya hacim katmak
Kayısı, şeftali, patates, balık ve et gibi potasyumdan zengin yiyecekler yemek
Tuzlu kraker ve bisküviler ile ishal kaynaklı sıvı ve elektrolit kaybını telafi etmek
Süt ürünleri, yüksek lifli gıdalar ile yağlı ve baharatlı yiyeceklere ishal geçene kadar ara vermek
İshale yardımcı olan yiyecekler olarak gruplandırılan BRAT diyeti de dışkıyı sertleştirmenin hızlı ve etkili bir yoludur:

Muz: Muzun içerisinde bulunan nişasta, bağırsaklarda ki suyu emer ve dışkıyı kalınlaştırır. Ayrıca, ishal nedeni ile kaybedilen önemli bir elektrolit olan potasyum açısından da zengindir.
Pirinç lapası: Midenin sindirmesi daha kolay olduğundan ve suyu emme özelliği bulunduğundan pirinçte ishale iyi gelir. Özellikle beyaz pirinç tercih edilmelidir.
Elma: Püre olarak tüketilebilir, şekersiz olmasına özen gösterilmelidir.
Beyaz ekmekten tost: Beyaz ekmeğin tahıllı olanlara nazaran sindirimi daha kolaydır.
Brat diyeti içerdiği besinler açısından protein, lif ve birçok vitaminden yoksundur ancak BRAT diyetinde amaç dışkının katılaşmasını sağlamaktır. Uzun süreli olarak bu şekilde beslenilmeyeceği için vitamin veya protein eksikliği ortaya çıkmaz. Yine de bu gıdalar ile birlikte eksik kalan besin grupları da diyete eklenerek uygulanabilir.

İshalde beslenme nasıl olmalı?
Hafif ve potasyum açısından zengin olan, bağırsaklardaki suyu emerek dışkıyı sıkılaştırmaya yardımcı besinler tercih edilmelidir.

Patates
Beyaz pirinç
Erişte
Muz
Elma püresi
Beyaz ekmek
Tavuk veya hindi
Yağsız kıyma
Balık
Pişmiş havuç
Kraker
Beslenmede yapılacak değişiklikler ile ishal durdurulabilir ancak önemli olan diğer nokta ishalden kaynaklı sıvı kaybının da telafi edilmesi gerekliliğidir. Tuz sıvı kaybını yavaşlatmaya, şeker de tuz emilimini kolaylaştırmaya yardımcı olacağından, yağsız tavuk suyu, enerji ve protein içeren içecekler, ballı çay ve kafeinsiz içecekler tüketilerek sıvı kaybı telafi edilmelidir. Ayrıca her ishal dışkılamada 1 bardak su içilmesi ihmal edilmemelidir.

Çocuklarda yaşanan ishal durumunda su kaybını önlemek için oral rehidrasyon solüsyonları uygulanabilir. 1 litre kaynatılmış soğutulmuş suya 1 çorba kaşığı şeker, 1 tatlı kaşığı sofra tuzu ve 1 çay kaşığı karbonat konularak karıştırılır ve hazırlanan karışım ishal dışkılama sonrasında içebilirsiniz.

İshal İçin Ne Zaman Doktora Gidilmeli?
İshal, üç gün ila bir hafta içerisinde düzelebilmektedir. Bir haftadan fazla süren ishal, hastalıklardan, enfeksiyon ya da besin alerjisinden kaynaklı olabilir. Bu durumda farklı bir tedavi yöntemi uygulanması gerekebileceğinden uzman doktora başvurmak gerekmektedir.

İshal Hakkında Sık Sorulan Sorular
İshali ne keser?
Muz, pirinç, elma püresi, beyaz ekmekten tost, haşlanmış patates, kraker, pişmiş havuç, papatya ve yeşil çay gibi bitki çayları ve pirinç suyu gibi yumuşak, nişastalı, düşük lifli yiyecekler dışkıyı katılaştırıp, ishalden kurtulmanıza yardımcı olur.

İshal tedavisinde antibiyotik kullanılır mı?
Antimikrobiyal tedavi gereken bakteriyel ve protozoal ishallerinde uygun tedavi için antibiyotik kullanımı gerekebilir. Karın ağrısı ve ishal şikayeti varsa doktora danışılmadan kesinlikle antibiyotik kullanılmamalıdır. Genel olarak ishalli çocuklara herhangi bir ishal ilacı verilmesine gerek yoktur. Bu ilaçların ishalin kesilmesine katkısı olmadığı gibi, bazen ciddi zararlara yol açmaktadır.

Kimler ishal olur? Risk grupları kimlerdir?
İshal, sıklıkla görülen rahatsızların başında gelir. Bir yıl içerisinde birden fazla ishal durumu yaşıyorsanız, mutlaka uzman doktora danışınız. İshal için risk grupları şu şekilde sıralanabilir:

Gençlerde,
Yetişkin ya da yaşlılarda,

Tıbbi rahatsızlık yaşayan kişilerde ishal görülebilir.

Bebeklerde ishal yapan durumlar nelerdir?
Bebeklerde ishal yapan durumlarda bir tanesi de beslenmedeki bozukluklardan kaynaklanmaktadır. Bunun yanında bağırsak enfeksiyonları, alerjen sebepler de bebeklerde ishale neden olabilir.

Bebeklerde ishal nasıl geçer?
İshal olan bebek emzirme dönemindeyse mutlaka anne sütü almalıdır. Anne sütü, ishalden koruyan önemli bir besin kaynağıdır. Anne sütü alan bebekler daha çabuk iyileşmektedir. Eğer çocuk 6 aydan büyük ise ishal durumlarında ev yoğurdu, patates püresi, pirinç lapası ve muz püresi ile ishal önlenebilir. Çocukların ishal olduğu sürelerde yağlı ve şekerli besinler verilmemeli, yukarıda bahsedilen ishale iyi gelen yemekler tercih edilmelidir. Çocuklarda yaşanan ishal durumlarında doktor onayı olmadan kesinlikle antibiyotik tedavisi uygulanmamalıdır.

Rota virüsü ishale neden olur mu?
Rota virüsü mide-bağırsak sisteminin viral bir enfeksiyondur. Rotavirüs, özellikle 2 yaş altı çocuklardaki akut ishallerin en sık nedenlerinden biridir. Küçük yaşlarda görüldüğünde genellikle hastane yatışlarının sebebidir. Aşırı kusma ve ishal, hayatı tehdit eden sıvı kaybı nedeniyle hastane şartlarında tedavi gerekli olabilir.

İshal nasıl geçer?
Muz, patates haşlaması veya püresi, pirinç lapası, elma, tavuk suyu, pişmiş et, yoğurt, taze meyve suları ve tuzlu kraker gibi potasyumu yüksek hafif besinler dışkıyı katılaştırır ve ishale iyi gelir.

Su gibi ishal neden olur?
Su gibi ishal olmasının neden bağırsak içerisinde sıvı emiliminin gerçekleşememesinden kaynaklı olmaktadır. Vücutta yüksek sıvı kaybı yaşanacağından bol sıvı tüketimi önemli olmaktadır.

Geçmeyen ishale ne iyi gelir?
Geçmeyen ishal, genellikle 4 haftaya kadar sürebilir. Bunun altında yatan farklı bir hastalık olabileceğinden takibinin sağlanarak uzman doktor tarafından doğru tedavinin uygulanması gerekir.

Covid ishale ne iyi gelir?
Vücutta covid virüsü olduğunda halsizlik, öksürük, ateş ve koku kaybının yanında ishal de görülebilir. Besin tüketimine dikkat etmek ve vücuda sıvı alımını sağlamak önemli olmaktadır. Böylelikle tüketilen gıdalar aracılığıyla ishal kontrol altına alınabilir.

Köpüklü ishale ne iyi gelir?
Köpüklü ishal olmasının birçok sebebi olabilir. İshal köpüklü görüldüğü durumda uzman doktora başvurarak ilaç kullanımına geçilebilir. Bu noktada su tüketimi oldukça önemlidir.

İshal tedavi edilmezse ne olur?
İshal tedavi edilmezse ve kendi haline bırakılırsa böbrek hastalıklarına ve tansiyon düşüklüğüne neden olabilir. Bu nedenle geçmeyen ishale kusma, mide bulantısı ve ateş eşlik ediyorsa mutlaka bir uzman doktora görünerek tedavi sürecinin başlatılması gerekmektedir.

Uzun süren ishal durumunda ne yapılmalıdır?
İki hafta ve üzerinde görülen ishal olarak tanımlanan persistan (inatçı) ishal ve bir aydan fazla süren ishal (geçmeyen ishal) durumu olan kronik ishal, özellikle gelişmekte olan ülkelerde yaşanan önemli bir sağlık sorunudur. İshaldeki en büyük tehlike, dehidratasyon adı verilen sıvı kaybıdır. İshalli çocuklar dışkı yoluyla su ve elektrolit kaybeder. Eğer ağızdan verilen sıvılarla çocuğun kayıpları karşılanamazsa çocuğun vücudundaki sıvı azalır. İshal olan çocuğun gözleri ve bıngıldağı çöker, dudakları ve ağzı kurur, daha seyrek ve koyu idrar yapmaya başlar, ağlarken gözyaşı akmaz ve uykuya eğilimi olmaya başlarsa önemli derecede sıvı açığı var demektir. Bu durumdaki çocukların acilen bir sağlık kuruluşuna ulaştırılması gerekir. Özellikle 6 aydan küçük çocuklarda görülen her türlü ishal önemlidir ve bu çocuk en kısa sürede hekim tarafından görülmelidir.

İshalde karın ağrısı ve kusmaya ne iyi gelir?
İshal sürecinde beslenme büyük önem taşır. Karın ağrısı yaşandığı durumlarda ayran, ev yapımı yoğurt, çay, haşlanmış patates püresi, havuç ya da muz tüketilebilir. İshal nedeniyle kusmanın olması vücutta sıvı kaybına yol açacağından bol sıvı tüketimi gerekmektedir.

İshal bulaşıcı mıdır?
İshal, hijyen durumunun sağlanmadığı ortamlarda kişiden kişiye bulaşabilmektedir. Hijyenik ortamda hazırlanmamış besinlerin tüketilmesi, kirli su ile yıkanması ishalin bulaşmasına neden olabilir.

İshal nasıl bulaşır?
Sıcak havalarda dışarda beklemiş ya da bozulmuş besinlerden üreyebilecek bakteriyel enfeksiyonlardan,
Hijyenik olmayan ortak alanları kullanmak ve hijyene dikkat etmemek,
Klorlanmamış su ile yıkanan besinleri tüketmek,
Yazın serinlemek için içeceklere atılan buz üzerindeki mikroorganizmalar sebebiyle bulaşabilir.

Normal ishal ile şiddetli ishal arasındaki farklar nelerdir?
Normal ishal ve şiddetli arasındaki en belirgin fark sürenin uzunluğu olmaktadır. Uzun süreli ishal kronik ishal olabilir ve tedavi gerektirebilir. Normal ve kısa süreli ishal kendiliğinden geçmektedir.

Kanlı ishal tehlikeli midir?
Çocukluk çağı ishallerinin büyük çoğunluğunun virüslere bağlı olabilir ve 3-6 gün içinde kendiliğinden düzelebilir. Ancak kanlı ishal olarak tanımlanan içinde kan ve mukus olan dışkılama, yüksek ateş ve şiddetli karın ağrısı ile seyreden ishal vakalarında tehlikeli olabilir ve bu durumda antibiyotik kullanımı gerekebilir.

İshal rengi ne renk olursa tehlikelidir?
Dışkı rengi, tüketilen yiyecek ve içeriklerin rengine göre değişebilir. Çoğu zaman bu renk değişimleri çok hayati değildir, ancak dışkıda kan varsa ya da katran gibi siyahsa bu ciddi bir duruma işaret edebilir.

İshal ne kadar sürede geçer?
Bir virüs veya bakterinin neden olduğu, kontamine olmuş su veya yiyecekler ile ortaya çıkan ishal normal şartlarda 3-7 gün içerisinde kendi kendine geçer.